مجموعه معماری آرامگاهی حرم مطهر رضوی
اهميت و ارزش مکانی و موقعیت کنونی شهر مشهد مرهون وجود حرم مطهر رضوي در اين شهر است. با توجه به ارزش معنوي و والاي اين بنا، بهترين و با شكوه‌ترين هنرهاي اسلامي را در اين مجموعه زيارتي مي توان مشاهده نمود. اين حرم با شكوه و مجموعه تاريخي و هنرمندانه شامل صحن‌ها، ايوان‌ها، رواق‌ها، موزه‌های غني و كتابخانه مركزي است. هم اکنون حرم مطهر رضوی دارای چهار ايوان ... مرتفع به نام‌هاي عباسي، طلا، شرقي (نقاره خانه)، ايوان غربي و پنج صحن انقلاب، آزادي، امام خميني، جمهوري اسلامی و قدس مي باشد. كاشی‌كاري‌هاي زيباي زرین فام، معرق مزين به آيات كريمه و احاديث جلوه خاصي به حريم مقدس امام رضا(ع) بخشيده است. از ديگر آثار باشكوه داخل حرم، سه محراب زيبای زرین فام مربوط به قرن هفتم هجري و ضريح طلا پوش روي مضجع امام رضا(ع) است كه با خطوط ثلث نستعليق، آيات قرآن مجيد و اشعار فارسي مزين شده است. همچنين اين مجموعه 24رواق را دربر مي گيرد كه از ميان آن‌ها مي توان به دارالحفاظ، دارالسياده، دارالذكر، دارالسرور، دارالعزة و غيره اشاره نمود. به طور كلي حرم امام رضا(ع) در حال حاضر يكي از جامع ترين و زيباترين ابنيه معماري جهان اسلام به شمار می رود و دايرة المعارف كاملي از هنر معماري، كاشی‌كاري، آينه‌کاري، مقرنس و گچبري دوره‌هاي مختلف اسلامي است.
مسجد جامع گوهرشاد
اين بنا یکی از عظيم ترين مساجد چهار ايواني ايران است که در سال 821هجري قمري به دستور گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ تيموري و با معماري قوام الدين شيرازي در مجموعه حرم امام رضا(ع) احداث شده است. مسجد گوهرشاد با وسعت 9039مترمربع داراي چهار ايوان، يك گنبد بر فراز یا ایوان قبله، هفت شبستان، چندين ورودي و يك صحن وسیع مي باشد. بزرگ ترين ايوان مسجد، ایوان مقصوره یا ایوان قبله است كه با مقرنس کاربندی و نقاشی زینت یافته و بر روی دو پایه و پیشانی ایوان را كتيبه خط ثلث عمل بايستقر قرار دارد که با ميرزا و كاشيكاري بسيار زيبايي تزئين شده است. از ديگر جلوه‌های مسجد جامع گوهرشاد منبرچوبی زیبایی معروف به منبر صاحب الزمان است.
نقره خانه و نقاره زنی در حرم مطهر
از جمله اماكن مهم و تاريخي حرم مطهر نقاره خانه است كه اكنون بر روي ايوان شرقي صحن انقلاب قرار دارد. تزئینات خیاره‌ای و مقرنس‌های زیبا بر اطراف و کنگره‌هایی بر بالا که همگی با کاشی های معرق پوشیده شده این سازه را برجسته و ممتاز کرده است. نقاره زنی سابقه دیرینه ای دارد، بنا بر شواهد تاريخي و از جمله وجود اشعاري در مدح حضرت امام هشتم(ع) از منوچهري دامغاني شاعر دوره غزنوي كه به روشني مويد نقاره زني از آن زمان مي باشد، مي توان قدمتي حداقل هزار ساله براي اين سنت ديرينه متصور بود. علاوه بر آن متون كهن تاريخي به انجام نقاره زني در حرم به سال 860هجري قمري نيز اشاره دارد. از آن زمان تاكنون ساليان متمادي است كه نقاره خانه حضرت به صدا در مي آيد و اين خدمت جزء رسوم معمول آستان قدس رضوي است. گفتني است نقاره زني در طول سال به جز دو ماه محرم و صفر و ساير ايام سوگواري در هر شبانه روز دو نوبت، دقايقي قبلا از طلوع و غروب آفتاب به وسيله نوبت چيان رسمي آستان قدس، طبل و كرنا با آهنگي خاص به صدا در مي آيد اين سنت ديرينه با همت و تلاش كارشناسان ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي با عنوان «نقاره زني در حرم مطهر» درفهرست ميراث معنوي كشور به ثبت رسيد.
موزه مرکزی آستان قدس
اين موزه در سال 1324ش. افتتاح شده و از غني‌ترين موزه‌هاي ايران محسوب مي شود. موزه مركزي در ضلع شمال شرقي صحن امام خميني(ره) قرار دارد و دارای یازده موزه با موضوعات مختلف است. ساختمان مرکزی موزه در چهار طبقه نمایشگاه عظیمی است که در سال 1378ش. افتتاح شده است. این موزه‌ها شامل گنجینه تمبر و اسکناس، گنجینه تاریخ مشهد، گنجینه سکه و مدال و... است که در طول زمان توسط ارادتمندان اهل بیت تقدیم به حضرت رضا(ع) شده است.
بقعه شیخ طبرسی
ابوعلي فضل بن حسن بن فضل طبرسي، معروف به «شيخ طبرسي» از نامدارترين فقهاي شيعه در سده پنجم و ششم هجري است كه در فقه، حديث، تفسير، ادب، لغت و رياضيات يگانه عصر خود بوده وي در حوزه علميه مشهد نزد عالمان نامور به فراگيري علوم پرداخت و مدت 52سال نيز در بيهق به تعليم مشغول بود. نوشته‌اند شيخ طبرسي در شورش غزان به شهادت رسيد و پيكرش را در گورستان قتلگاه مشهد به خاك سپردند. از وي تاليفات زيادي از جمله تفسير مجمع البيان بر جاي مانده است بناي مقبره اين عالم بزرگ در كنار بست طبرسي قرار دارد.
مدرسه پريزاد
بنای اين مدرسه كه به «پريزاد خانم» از منسوبان «گوهرشاد آغا» نسبت داده می شود، به سال 823 (ه.ق) در نزديكي مسجد گوهرشاد ساخته شده و از جمله ابنيه الحاقی حرم مطهر رضوي است. بناي مزبور با طرح و نقش‌هاي چهار ايواني و دو طبقه مشتمل بر غرفه‌ها و حجره‌ها بوده و تزئينات آن آجرکاری سر در ایوان و غرفه‌ها و کاشی‌کاری با نقوش اسلیمی و کتیبه است.
مدرسه دو در
اين بنا در جوار حرم مطهر و مقابل مدرسه پريزاد واقع است و بر اساس كتيبه سر در آن به سال 843 (ه.ق) و در دوران حكومت شاهرخ تيموري به همت «غياث الدين خواجه بهادر» ساخته شده است. اين مدرسه چهار ايواني بوده و با وسعت 600مترمربع مشتمل بر غرف و 32حجره در دو طبقه است. دو گنبد فيروزه اي رنگ و تزئينات كاشي هاي معرق و يكرنگ از جمله عناصر دیگر بنا است که یکی از گنبدها بر فراز آرامگاه بانی بنا است. سقف ایوان ورودی با مقرنس زینت یافته است. اين بنا در عصر صفوي به سال 1088هـ.ق به امر مادر شاه سلیمان صفوی مرمت شده است.
مدرسه علميه عباسقلی خان
اين بناي تاريخي در حاشيه جنوبي خيابان نواب صفوي واقع گرديده و تنها مدرسه باقي مانده از دوره صفويه است كه تا حدودي هويت پيشين خود را حفظ نموده است. بناي مزبور در سال 1077هجري در زمان حكومت شاه سليمان صفوي به سعي و اهتمام عباسقلي خان (والي خراسان) بنيان گرديد. سردر اين مدرسه در جريان توسعه حرم رضوي و تعريض خيابان در سال 1376ش. به طرز ماهرانه‌اي 10متر به عقب كشيده شد.